‘Ik bewonder hoe hard de Arabische uitgeverswereld werkt om een boek verkocht te krijgen’

De roman Zomervacht (uitgeverij de Geus) vertelt het verhaal van de dertienjarige Brian, die samen met zijn vader op een afgelegen terrein in een caravan woont. Brians verstandelijk en fysiek beperkte broer Lucien brengt zijn dagen door in een instelling. Dit verandert als Lucien ergens anders moet worden opgevangen en hij naar de caravan wordt gehaald. Zomervacht verscheen in 2018, en werd in de daaropvolgende jaren vertaald in onder andere het Turks, Tsjechisch, Engels en Albanees. In 2022 verscheen de Arabische vertaling van Zomervacht bij uitgeverij Al Arabi, gevestigd in Caïro.

Hoe ontstond het idee voor Zomervacht?
‘Mijn ouders werkten vroeger voor een instelling waar mensen woonden met een lichamelijke of verstandelijke beperking. Toen ik nog niet op de basisschool zat en mijn ouders geen opvang voor me konden regelen, ging ik vaak met ze mee.

Als kind schat je mensen altijd in op basis van hun leeftijd, en hoe ouder ze zijn, hoe meer ze weten. Dat is het perspectief dat je dan hebt. Maar in die woongemeenschap leefden mensen die eruitzagen als een opa of oma, terwijl ik in mijn ontwikkeling op sommige punten al bijna verder was dan zij. Dat vond ik fascinerend.

Zomervacht gaat ook over deze thematiek. Over een broer die de fysieke kracht heeft van iemand van twintig, maar verstandelijk het inschattingsvermogen van iemand van anderhalf of twee. In hoeverre kun je zo iemand verantwoordelijk houden voor zijn of haar daden? Dat is tegelijkertijd ook een enge verantwoordelijkheid voor de wereld daaromheen, want als iemand zijn daden niet in kan schatten, is er een verdwijnput van schuld. Toen ik het boek schreef vroeg ik me af wat de zorgverantwoordelijkheid is die je hebt als omgeving.’

Inmiddels is Zomervacht vertaald naar het Arabisch en bezocht je voor de promotie de boekenbeurs in Caïro. Wat was je indruk van deze beurs?
‘Het was de eerste keer dat ik er kwam, en ik ben nog nooit eerder op zo’n grote boekenbeurs geweest. De nadruk ligt hier vooral op het verkopen van boeken. Zo was er één hal die helemaal vol stond met heilige boeken en voornamelijk korans. Families uit de hele Arabische wereld reizen hierheen, van Koeweit tot aan Algerije. Je kunt haast niet opnoemen welke afstand mensen afleggen om naar de boekenbeurs te komen. Dat was indrukwekkend om te zien.’

Heb je ook lezers van Zomervacht ontmoet op de beurs?
‘Ja, en daar was ik eigenlijk door verrast. Het is altijd moeilijk om in te schatten wat een vertaling van je boek in het buitenland nou precies doet. Van tevoren vroeg ik me af of iemand Zomervacht überhaupt gelezen zou hebben. Maar tijdens een lezing en interview met mij op de beurs kwamen er toch een hoop mensen kijken. Zo zaten er mensen in de zaal die in de zorg werkten, of familieleden hadden met een verstandelijke beperking. Allemaal hadden ze het boek gelezen. Een vrouw bezocht de lezing met haar broer, die een verstandelijke beperking had. Ze had Zomervacht ook aan haar ouders gegeven om zo over haar broer te kunnen praten. Het boek betekende dus echt iets voor deze mensen.’

Je bent in Egypte twee keer op televisie geweest, kun je hier meer over vertellen?
‘Het leukste interview dat ik had was bij een ontbijtshow op de Egyptische zender Al Qahera - qua omvang vergelijkbaar met Al Jazeera - waar ik mocht aanschuiven om te praten over het belang van poëzie, en de betekenis van poëzie in de samenleving. Het was een literair inhoudelijk gesprek, en ik vond het speciaal dat hier ruimte voor werd gegeven. In Nederland zou zoiets denk ik niet snel gebeuren, want daar gaat het in talkshows toch sneller over de persoon die aan tafel zit. Ik merkte dat in de Arabische wereld poëzie veel meer gewaardeerd wordt. Zo is het ook veel gebruikelijker om een gedicht uit je hoofd te kennen.

Heeft dit televisie-interview je zichtbaarheid in de Arabische wereld ook vergroot?
‘Zeker, na afloop kreeg ik veel nieuwe interviewverzoeken binnen voor kranten en websites. Daarnaast heeft de uitgeverij in Caïro kort na de uitzending de rechten gekocht van Schemerleven. Het boek is net verschenen in het Arabisch, dus ik verwacht dat hier ook weer nieuwe verzoeken voor komen.’

Wat is je na afloop het meeste bijgebleven van je reis naar Caïro?
‘Ik bewonder hoe hard de Arabische uitgeverswereld moet werken om een boek verkocht te krijgen. Er zijn in Caïro wel een paar boekhandels, maar de meeste boeken worden verkocht via straatventers, waar niet per se een groot verdienmodel aan zit. Een uitgever zet zich dus enorm in om een boek te vertalen, wat vaak erg duur is. De toewijding en strijd voor het vrije woord en vrije gedachtes, voor boeken die niet per se toegankelijk zijn of in de cultuur meteen geaccepteerd worden, vind ik erg bijzonder.’

Jaap Robbens reis werd gefinancierd via de regeling Travel Costs. Literaire organisaties in het buitenland kunnen via deze regeling subsidie aanvragen wanneer ze een Nederlandse auteur willen uitnodigen voor een literair evenement.